Dža ili bu

Jedno od najmlađih slova azbuke i sh abecede je digram DŽ (ćir. Џ). Zanimljivo je da se Vuk najpre potpisivao samo patronimom, dakle, kao: Vuk Stefanović, a kada je zvanično pripojio grafemu џ ćirilici, na koricama je počelo da se pojavljuje i njegovo porodično ime Karadžić.

Prema tabeli Alphabeti serborum, koja je premijerno objavljena u prvom Vukovom rječniku 1818. godine (na strani 75), glas џ odgovara engleskom j i italijanskom slogu ge, a u ostalim pobrojanim pismima (mađarskom, hrvatskom, slovenačkom, češkom, poljskom, nemačkom i francuskom) nema ekvivalente. Na strani 40, objasnio je da nam to slovo služi samo za tuđe reči ("osim uvjedžbati i narudžbina").

Џ je prepisano iz rumunske ćirilice koja datira iz XIV veka, ali je grafema korišćena u srednjovekovnim srpskim spisima za obeležavanje glasa č. Pri tom, Vuk nije bio prvi novovekovni korisnik slova  џ (sa fonetskom vrednošću dž), jer je Gavril Stefanović Venclović (1680 - 1749) to činio cirka sto godina pre njega, kao prvi pismeni zagovornik prostonarodnog jezika. Na primer, u besedi "Pohvala knjizi", veli: "Не знате ли ове занаџије, кујунџије, казанџије (...); по сведоџби апостола Павла (...); књиге духовне голему хвајду доносе у њих привирџији."

Ljudevit Gaj je digram dž pripojio ilirskoj abecedi posle 1836. godine (najpre koristio GJ, pa Ǧ). Fonema je, razume se, i na zapadu vekovima bila u opticaju, ali je različito beležena (gy, ǵ, cx). Neki hrvatski autori iz predstandardnog razdoblja uopšte nisu razlikovali đ i dž. Dubrovački pisci su rabili g, gi ili gj (te je npr. Džore bio Gjore). 

Elem, u Vukovom rječniku iz 1818. godine ima svega 58 odrednica pod slovom џ, mahom turcizama. To su: džaba, džabaisati, džagara (učionica), džak, džakanje, džakati, džakulja, džam, džamadan, džambas, džamija, džanarika, džačić, džban (kaca, žban), džebana, džebrak (prosjak), džebranje, džebrati, dževap (odgovor), dževapiti, dževapljenje, džever (čelik iz Damaska), dževerdan, dževerlija, dželat, dželatov, dželebdžija, dželebdžijin, dželep (krdo), dženeral, dženeralica, dženeralov, dženeralovica, dženeralski, dženerao, dženjak (boj), džep*, džibra, džigerica, džigernjača, džida (dugačko koplje), džilit (kratko koplje), džilitanje, džilitati se, džilitimičke, džilitnuti se, džimrija (tvrdica), džin, džingafa (poleđina od lisičje kože), džinov, džidža (jeftin nakit), džoga (oglodana kost), džogov, džonjanje, džonjati, džora (mršava svinja), džube (odora muslimanskih sveštenika), džukela. 

*danas je malo kome poznat sinonim za džep iz Vukovog rječnika: ČPAG (takođe: ŠPAG)!

Drugo izdanje (1852) sadrži još 39 reči: džagor, džagorenje, džagoriti, džamoglani (zarobljena deca od koje su postali janjičari, adžemi oglani), džana (v. džanarika), džandrljiv, džanum (srce), džara (u Boki: posuda za maslo), džardin (vrt u primorju), džasnuti se (uplašiti se), džbaganje, džbagati, džbun, džeba, džebe (ploče na ječermi koje stoje iznad ilika pod grlom), džebehana (džebana, streljivo), dževerdar, dževeruša (u Risnu: dževerdar), džega (u Srijemu: ženska kapa, konđa), džeko (hip. dževerdar), dženarika, dženet (raj), dževerdar, dživar (okolina naselja), džigeričar, džigerni, džoganja (v. džoga), džolap (noga), džomba (žbun site ili šaša u ritu), džombovit, džambos (u Risnu: ponor), džorast (mršav), džuba (poljana u Hercegovini), džuzdan (novčanik), džulus (vrsta poreza), džup (v. džuba), džupa (u Hercegovini i Crnoj Gori: vunena ženska košulja), džupeleta (u nahiji Riječkoj i Lješanskoj: v. džupa), džupet (u Risnu: v. džupa). 

U nastavku, prilažem najinteresantnije reči na dž iz svog enigmatskog leksikona:

DŽABIR AGAI – majdanpečki šahista

DŽADŽIK – turska varijanta grčke salate caciki (grč. tzatziki); kod nas TARATOR, na Kipru TALATURI (grč. talatouri)

DŽAHAN ili DŽAHAN-ŠAH – indijski šah, sagradio mauzolej Tadž Mahal u XVII v. (posvećen supruzi Mumtaz Mahab)

DŽAFER ALIŠANOVIĆ – naš raniji bokser

DŽAINIZAM – stara indijska religija-filozofija, jainizam, đainizam, džinizam, jinizam (Klaić)

DŽAKALA – krokodil iz „Knjige o džungli“ (eng. Jacala)

DŽAMBO DŽET – džinovski putnički avion, Boing 747 (eng. Jumbo Jet)

DŽAMP – vrsta plesa; sinonim za bluz u džezu (eng. jump)

DŽAN – duša, život (tur.)

DŽANATA – narodna partija u Indiji (eng. Janata)

DŽAM – prozorsko okno (tur.)

DŽARIR ili DŽERIR - arapski pesnik iz VII veka, ibn Atija

DŽATAKA – skup budističkih legendi

DŽEBRA – vreća od kostreti (navlači se na ruku) za timarenje konja, džebre, đebra (tur.)

DŽANA PINJO – bosanska glumica („Lud, zbunjen, normalan“)

DŽELJA ALIŠANOVIĆ – naš raniji bokser

DŽEMALUDIN ALIĆ – bosanski književnik („Sezona lova“)

DŽEMINI – američki kosmički program (eng. Gemini)

DŽENABET – nitkov (turc.)

DŽENAN LONČAREVIĆ – naš pop pevač ("Loša")
DŽENANA SUDŽUKA – bivša sarajevska manekenka, žena Gorana Bregovića
DŽENITA IMAMOVIĆ – bosanska glumica (“Viza za budućnost“)

DŽEPNA VENERA – seks-bomba nižeg rasta (žarg.)

DŽEPOVINA – tkanina za izradu džepova na odelima

DŽEPNICA – mesto kod Blaca

DŽERAH – hirurg (tur.)

DŽERIKO – američka SF TV serija (eng. Jericho)

DŽERSEJ – vrsta vunene tkanine, žersej

DŽEVAD PREKAZI – ex srpsko-turski fudbaler (alb. Xhevat Prekazi), nadimak Preki

DŽEVAT ĆENA – stariji prištinski glumac (alb. Xhevat Qena) („Crveni udar“)

DŽIBRA – ostaci isceđenog voća za pravljenje rakije, komina (tur.)

DŽIBRIL – anđeo Gabrijel ili Gavrilo u islamu

DŽIBUTI – država u Africi

DŽIGAVA - savezna država Nigerije (eng. Jigawa)

DŽIGERANI – Paraćinci

DŽIGOLJ – mesto kod Prokuplja

DŽINO – prvak BiH u disciplini malokalibarskog pištolja, Nihad

DŽINOT – makedonski prosvetitelj, Jovan Hadži Konstantinov

DŽIPUNOVA – st. makedonska balerina, Emilija

DŽO MARAČIĆ MAKI – st. hrvatski pop pevač ("Moja obala")

DŽOČI – najstariji sin Džingis-Kana, Džuči (ponegde: Joči)

DŽOKA – bosanski narodni prsluk od sukna

DŽOLI DŽAMPER – konj Taličnog Toma (eng. Jolly Jumper)

DŽONO JUNIJE PALMOTIĆ – dubrovački pesnik (1607 – 1657) (drame: Pavlimir, Akile, Ipsipile, Alčina, Lavinija, pesme: Muze na piru, Kristijada)

DŽORE DRŽIĆ – dubrovački renesansni pesnik, Marinov stric (1461 - 1501)

DŽUNKA – kineska lađa za stanovanje; vrsta jedrenjaka

DŽUROVO– mesto kod Prijepolja

Ličnosti (transkripcije):

DŽA RUL – američki reper i glumac (eng. Ja Rule)

DŽAN ARAT – turski fudbaler, igrao za Fenerbahče (tur. Can Arat)

DŽANER ERKIN – turski fudbaler, igra za Bešiktaš (tur. Caner Erkin)

DŽEJ NOVELO – st. američki glumac (eng. Jay Novello)

DŽEJ TRIJANO – bivši kanadski košarkaški trener (eng. Jay Triano)

DŽEJDA ATEŠ – turska glumica (tur. Ceyda Ateş)

DŽEJMI LUNER – američka glumica (eng. Jamie Luner) („Savana“)

DŽEJMS GRIV – sorta jabuke (eng. James Grieve)

DŽEJMS KALAHAN – američki glumac (eng. James Callahan)

DŽEJMS KAN – američki glumac (eng. James Caan)

DŽEJMS KOBERN – američki glumac (eng. James Coburn)

DŽEJMS MAKSVEL – veliki engleski fizičar (eng. James Maxwell)

DŽEJMS MEJSON – engleski glumac (“Lolita“) (eng. James Mason) (u ukrštenim rečima često: Džems Mejsn)

DŽEJMS MEKRAKEN – američki operski pevač, tenor (1296 – 1988) (eng. James McCracken)

DŽEJMS MORIJARTI – smrtni neprijatelj Šerloka Holmsa (eng. James Moriarty)

DŽEJMS NEJSMIT – kanadsko-američki polihistor, izumitelj košarke (1891) (eng. James Naismith)

DŽEJMS NESMIT – škotski inženjer, izumeo parni čekić (1808 – 1890) (eng. James Nasmyth)

DŽEJMS OR – kanadski pisac i režiser (eng. James Orr)

DŽEJMS PJURFOJ – engleski glumac („Rim“) (eng. James Purefoy)

DŽEJMS PRESKOT DŽUL – engleski fizičar (eng. James Prescott Joule)

DŽEJMS STJUART – američki glumac ("Vertigo") (eng. James Stewart)

DŽEJN ADAMS – američka pacifistkinja, nobelovka za mir (eng. Jane Adams)

DŽEJN VAJMAN – američka glumica (eng. Jane Wyman)

DŽEJSON BIGS – američki glumac („Američka pita“) (eng. Jason Biggs) 

DŽEJSON MAKATIR – bivši engleski fudbaler (eng. Jason McAteer)

DŽEJSON ROBARDS – američki glumac („Dugo putovanje u noć“) (eng. Jason Robards)

DŽEJ-ZI – američki hip-hoper (eng. Jay-Z)

DŽEK OUKI – raniji američki glumac („Veliki diktator“) (eng. Jack Oakie)

DŽEK SOK – američki teniser (eng. Jack Sock)

DŽELAL BAJAR – 3. predsednik Turske (tur. Celal Bayar) (1950 – 1960)

DŽELI ROL MORTON – čuveni američki džez pijanista (eng. Jelly Roll Morton)

DŽEN SUR – američka skakačica s motkom (eng. Jenn Suhr) 

DŽENET LI – nekadašnja holivudska glumica („Psiho“) (eng. Janet Leigh)

DŽENG ĐE – kineska teniserka (pinjin: Zhèng Jié)

DŽENG HE – kineski pomorac iz XV veka (pinjin: Zheng He)

DŽENI LIND – švedska operska pevačica („švedski slavuj“) (šved. Jenny Lind)

DŽENIFER RAŠ – američka pop pevačica (eng. Jennifer Rush)

DŽENSON BATON – britanski as u Formuli 1 (eng. Jenson Button)

DŽERALDIN PEJDŽ – američka glumica (eng. Geraldine Page)

DŽERDAN ŠAĆIRI – švajcarski fudbaler albanskog porekla (alb. Xherdan Shaqiri)

DŽERI LI LUIS – američki roker (eng. Jerry Lee Lewis)

DŽERI MALIGAN – Džim Keli u „Amerikancu iz Pariza“ (eng. Jerry Mulligan); američki džez saksofonista (eng. Gerry Mulligan)

DŽERI VEST – legendarni NBA košarkaš (eng. Jerry West)

DŽEROM DEJVID SELINDŽER – američki pisac („Lovac u žitu“) (eng. Jerome David Salinger)

DŽES TOMAS – američki operski pevač, tenor, vagnerijanac (eng. Jess Thomas)

DŽEZI FEJ – američki pevač i muzički producent (eng. Jazze Pha)

DŽIJA ALEMAND – američka glumica francuskog porekla (eng. Gia Allemand)

DŽIJA KARANDŽI – ranija američka manekenka (eng. Gia Carangi)

DŽIL AJRLEND – englesko-američka glumica (eng. Jill Dorothy Ireland)

DŽIM LAVEL – američki astronaut (eng. Jim Lovell) (Racković, En 811)

DŽIM VARNI – američki komičar (eng. Jim Varney)

DŽIMI ARIJAS – bivši američki teniser (eng. Jimmy Arias)

DŽIMI DORSI – američki džez saksofonista (eng. Jimmy Dorsey)

DŽIMI DURANTE – američki pevač i glumac (eng. Jimmy Durante)

DŽIMI GRIVS – bivši engleski fudbaler (eng. Jimmy Greaves) (Iks 86)

DŽIMI KARTER – raniji američki predsednik (eng. Jimmy Carter)

DŽIMI SMITS – američki glumac (eng. Jimmy Smits) („Njujorški plavci“)

DŽIN AKER – zvezda nemog filma, supruga Rudolfa Valentina (eng. Jean Acker)

DŽIN OTRI – amer. kantri pevač, zvezda vesterna„Raspevani kauboj“ (eng. Jene Autry)

DŽIN SIMONS – englesko-američka glumica („Kraljica devica“) (eng. Jean Simmons)

DŽIN ŠRIMPTON – ranija engleska manekenka (zvana Šrimp) (eng. Jean Shrimpton „Shrimp“)

DŽINA KARANO – američka glumica ("U krvi")(eng. Geena Carano)

DŽINA LI NOLIN – američka glumica („Čuvari plaže“) (eng. Gena Lee Nolin)

DŽINA ROULANDS – američka glumica („Lica“) (eng. Gena Rowlands)

DŽINSAJ ITO – japanski filozof konfučijanista  (1627 – 1703) (eng. Jinsai Ito)

DŽIOK – američki hemičar, Vilijam (Nobelova nagrada 1949) (eng. William Giauque)

DŽO EN KELI – engleska bluz pevačica (eng. Jo Ann Kelly)

DŽO FREJZER – ex američki bokser (eng. Joe Frazier)

DŽO LUIS – slavni američki bokser (eng. Joe Louis)

DŽO PAS – američki džez gitarista (eng. Joe Pass)

DŽO PEŠI – američki glumac  („Dobri momci“) (eng. Joe Pesci)

DŽO TRIKI SEM NANTON – američki džez trombonista (1904 – 1946) (eng. Tricky Sam Nanton)

DŽOAN ARMATREJDING – engleska pevačica i gitaristkinja (eng. Joan Armatrading)

DŽOAN VUDVORD – američka glumica („Tri lica Eve“) (eng. Joanne Woodward) (izvorni izgovor: Džoen, kod nas se proslavila kao Džoan, po Prćiću: Džoana Vudvard). 

DŽOANA KASIDI – američka glumica (eng. Joanna Cassidy)

DŽOANA ŠIMKUS – ranija kanadska glumica, žena Sidnija Poatjea (eng. Joanna Shimkus)

DŽOANI ROŠET – kanadska klizačica (eng. Joannie Rochette)

DŽOEL  SILVER – američki filmski producent (eng. Joel Silver)

DŽOMO KENIJATA – kenijski državnik (eng. Jomo Kenyatta)

DŽON ATA MILS – četvrti predsednik Gane (eng. John Atta Mills)

DŽON BANISTER TAB – američki pesnik (1845 – 1909) (eng. John Banister Tabb)

DŽON DEREK – engleski glumac (1926 – 1998), muž Bo Derek (eng. John Derek)

DŽON DIKON – basista rok grupe Kvin (eng. John Deacon)

DŽON DON – engleski pesnik iz XVII veka (takođe: Dan) (eng. John Donne)

DŽON EVNET – američki režiser (eng. Jon Avnet)

DŽON FORSAJT – američki glumac (Blejk u „Dinastiji“) (eng. John Forsythe)

DŽON FRU NDI – kamerunski državnik (eng. John Fru Ndi)

DŽON KABOT – mletački moreplovac u eng. službi, Đovani Kaboto (eng. John Cabot)

DŽON LODŽI BERD – škotski pronalazač, ostvario prvi TV prenos (eng. John Logie Baird)

DŽON LOK – britanski filozof (1632 – 1704) (eng. John Locke)

DŽON LUER – američki košarkaš (eng. Jon Leuer)

DŽON O’ŠEJ – irski fudbaler (eng. John O'Shea)

DŽON PEJNTSIL – ganski fudbaler (eng. John Paintsil)

DŽON RITER – američki glumac (eng. John Ritter)

DŽON ŠEJ – američki glumac (eng. John Shea)

DŽON TERI – engleski fudbaler (eng. John Terry)

DŽON TOŠAK – st. velški fudbaler (eng. John Toshack)

DŽON VOJT – američki glumac, oskarovac (otac Andželine Džoli) (eng. John Voight)

DŽON VU – američki režiser („Nemoguća misija 2“, „Ukradeno lice“) (eng. John Woo)

DŽON-ANTOAN NO – američko-francuski pesnik, simbolista (1860 – 1918) (fr. John-Antoine Nau)

DŽONAS SOLK – amer. lekar, pronalazač poliovakcine (protiv dečje paralize) (eng. Jonas Salk)

DŽONATAN DEMI – američki režiser („Filadelfija“) (eng. Jonathan Demme)

DŽONATAN PRAJS – velški glumac i pevač (eng. Jonathan Pryce)

DŽONATAN SVIFT – irski književnik (eng. Jonathan Swift)

DŽONATON SIMONS – američki NBA košarkaš (eng. Jonathon Simmons)
DŽONI DODS – američki džez muzičar, klarinetista i saksofonista (eng. Johnny Dodds)

DŽONI TO – kineski režiser internacionalnog renomea (eng. Johnnie To)

DŽORDON AJB – engleski fudbaler (eng. Jordon Ibe)

DŽORDŽ ARLIS – stari engleski glumac i režiser („Dizraeli“) (eng. George Arliss)

DŽORDŽ IDS – američki glumac („Savana“, „Mesto zločina: Las Vegas“) (eng. George Eads)

DŽORDŽ LUKAS – američki reditelj (eng. George Lucas)

DŽORDŽ ROMERO – američki reditelj (eng. George Romero)

DŽORDŽ STIVENS – američki reditelj (eng. George Stevens)

DŽOŠ HARTNET – američki glumac (eng. Josh Hartnett)

DŽOŠUA RENOLDS – engleski slikar (eng. Joshua Reynolds)

DŽOUN ALEN – američka glumica („Plezentvil“) (eng. Joan Allen) 

DŽOUN LESLI – ranija američka glumica (eng. Joan Leslie)

DŽOVANI RIBISI - američki glumac ital. porekla ("Avatar") (eng. Giovanni Ribisi)

DŽOZEF LOUZI – američki režiser („Gospodin Klajn“) (eng. Joseph Losey)

DŽOZEFINA BEJKER – slavna afroamerička plesačica i pevačica (eng. Josephine Baker) (nekada se prenosi iz francuskog kao Žozefina)

DŽUD LO – engleski glumac („Hladna planina“) (eng. Jude Law)

DŽUDI ARONSON - američka glumica ("Američki nindža") (eng. Judie Aronson)

DŽULI ENDRUZ – engleska glumica („Meri Popins“) (eng. Julie Andrews)

DŽULIJUS NJERERE – prvi predsednik nezavisne Tanzanije (eng. Julius Nyerere)
DŽUN ALISON – ranija američka glumica (eng. June Allyson)

DŽUN SKVIB – američka glumica („Nebraska“) (eng. June Squibb)