20. 12. 2017.

Odabrano: Feniks 2017

Feniks 577
Feniks 578
Super Skandi Feniks 69
Skandi Feniks 946
Feniks 590
Feniks 594
Super Skandi Feniks 70
Skandi Feniks 960
Feniks 596

Feniks 597

Skandi Feniks 959

Super Feniks 90

15. 12. 2017.

Drži slovo Zekić Novo (28): Ideje, ideje...

Valjda je to zajedničko svim enigmatama; da ih s vremena na vrijeme nešto spopadne, pa se upuste u okršaj sa stvaralaštvom koje duže ili kraće vrijeme opsijeda njihov enigmatski um i u njemu tavori kao ideja, a onda se nešto dogodi, pa se ozbiljno pristupa pretvaranju ideje u djelo. Meni se to dogodilo nekoliko puta, a samo jedan "slučaj" je ugledao svetlost dana: Enigmatski almanah VOŽD.

Ovaj nije toliko obuhvatan i cjelovit kao naprijed pomenuti, a zamišljen je u formi dvostraničnog enigmatskog listića, sa mega ukrštenicom na jednoj strani i četiri uobičajene na drugoj, i kao takav mogao je zadovoljiti moje želje. Posvećen je Ivi Andriću i njegovom djelu, i onome što mu je prethodilo, a takođe i onome što je iz njega proizašlo.  

Dao sam mu  i ime, ĆORKAN, najomoljeniji junak  piscu, a u podnaslovu bi stajalo  "...stvoren za razonodu", što je dio jednog Andrićevog opisa Ćorkana. Ovo su prva i posljednja stranica.


Novo

8. 12. 2017.

Dža ili bu

Jedno od najmlađih slova azbuke i sh abecede je digram DŽ (ćir. Џ). Zanimljivo je da se Vuk najpre potpisivao samo patronimom, dakle, kao: Vuk Stefanović, a kada je zvanično pripojio grafemu џ ćirilici, na koricama je počelo da se pojavljuje i njegovo porodično ime Karadžić.

Prema tabeli Alphabeti serborum, koja je premijerno objavljena u prvom Vukovom rječniku 1818. godine (na strani 75), glas џ odgovara engleskom j i italijanskom slogu ge, a u ostalim pobrojanim pismima (mađarskom, hrvatskom, slovenačkom, češkom, poljskom, nemačkom i francuskom) nema ekvivalente. Na strani 40, objasnio je da nam to slovo služi samo za tuđe reči ("osim uvjedžbati i narudžbina").

Џ je prepisano iz rumunske ćirilice koja datira iz XIV veka, ali je grafema korišćena u srednjovekovnim srpskim spisima za obeležavanje glasa č. Pri tom, Vuk nije bio prvi novovekovni korisnik slova  џ (sa fonetskom vrednošću dž), jer je Gavril Stefanović Venclović (1680 - 1749) to činio cirka sto godina pre njega, kao prvi pismeni zagovornik prostonarodnog jezika. Na primer, u besedi "Pohvala knjizi", veli: "Не знате ли ове занаџије, кујунџије, казанџије (...); по сведоџби апостола Павла (...); књиге духовне голему хвајду доносе у њих привирџији."

Ljudevit Gaj je digram dž pripojio ilirskoj abecedi posle 1836. godine (najpre koristio GJ, pa Ǧ). Fonema je, razume se, i na zapadu vekovima bila u opticaju, ali je različito beležena (gy, ǵ, cx). Neki hrvatski autori iz predstandardnog razdoblja uopšte nisu razlikovali đ i dž. Dubrovački pisci su rabili g, gi ili gj (te je npr. Džore bio Gjore). 

Elem, u Vukovom rječniku iz 1818. godine ima svega 58 odrednica pod slovom џ, mahom turcizama. To su: džaba, džabaisati, džagara (učionica), džak, džakanje, džakati, džakulja, džam, džamadan, džambas, džamija, džanarika, džačić, džban (kaca, žban), džebana, džebrak (prosjak), džebranje, džebrati, dževap (odgovor), dževapiti, dževapljenje, džever (čelik iz Damaska), dževerdan, dževerlija, dželat, dželatov, dželebdžija, dželebdžijin, dželep (krdo), dženeral, dženeralica, dženeralov, dženeralovica, dženeralski, dženerao, dženjak (boj), džep*, džibra, džigerica, džigernjača, džida (dugačko koplje), džilit (kratko koplje), džilitanje, džilitati se, džilitimičke, džilitnuti se, džimrija (tvrdica), džin, džingafa (poleđina od lisičje kože), džinov, džidža (jeftin nakit), džoga (oglodana kost), džogov, džonjanje, džonjati, džora (mršava svinja), džube (odora muslimanskih sveštenika), džukela

*danas je malo kome poznat sinonim za džep iz Vukovog rječnika: ČPAG (takođe: ŠPAG)!

Drugo izdanje (1852) sadrži još 39 reči: džagor, džagorenje, džagoriti, džamoglani (zarobljena deca od koje su postali janjičari, adžemi oglani), džana (v. džanarika), džandrljiv, džanum (srce), džara (u Boki: posuda za maslo), džardin (vrt u primorju), džasnuti se (uplašiti se), džbaganje, džbagati, džbun, džeba, džebe (ploče na ječermi koje stoje iznad ilika pod grlom), džebehana (džebana, streljivo), dževerdar, dževeruša (u Risnu: dževerdar), džega (u Srijemu: ženska kapa, konđa), džeko (hip. dževerdar), dženarika, dženet (raj), dževerdar, dživar (okolina naselja), džigeričar, džigerni, džoganja (v. džoga), džolap (noga), džomba (žbun site ili šaša u ritu), džombovit, džambos (u Risnu: ponor), džorast (mršav), džuba (poljana u Hercegovini), džuzdan (novčanik), džulus (vrsta poreza), džup (v. džuba), džupa (u Hercegovini i Crnoj Gori: vunena ženska košulja), džupeleta (u nahiji Riječkoj i Lješanskoj: v. džupa), džupet (u Risnu: v. džupa). 

U nastavku, prilažem najinteresantnije reči na dž iz svog enigmatskog leksikona:

DŽABIR AGAI – majdanpečki šahista
DŽADŽIK – turska varijanta grčke salate caciki (grč. tzatziki); kod nas TARATOR, na Kipru TALATURI (grč. talatouri)
DŽAHAN ili DŽAHAN-ŠAH – indijski šah, sagradio mauzolej Tadž Mahal u XVII v. (posvećen supruzi Mumtaz Mahab)
DŽAFER ALIŠANOVIĆ – naš raniji bokser
DŽAINIZAM – stara indijska religija-filozofija, jainizam, đainizam, džinizam, jinizam (Klaić)
DŽAKALA – krokodil iz „Knjige o džungli“ (eng. Jacala)
DŽAMBO DŽET – džinovski putnički avion, Boing 747 (eng. Jumbo Jet)
DŽAMP – vrsta plesa; sinonim za bluz u džezu (eng. jump)
DŽAN – duša, život (tur.)
DŽANATA – narodna partija u Indiji (eng. Janata)
DŽAM – prozorsko okno (tur.)
DŽARIR ili DŽERIR - arapski pesnik iz VII veka, ibn Atija
DŽATAKA – skup budističkih legendi
DŽEBRA – vreća od kostreti (navlači se na ruku) za timarenje konja, džebre, đebra (tur.)
DŽANA PINJO – bosanska glumica („Lud, zbunjen, normalan“)
DŽELJA ALIŠANOVIĆ – naš raniji bokser
DŽEMALUDIN ALIĆ – bosanski književnik („Sezona lova“)
DŽEMINI – američki kosmički program (eng. Gemini)
DŽENABET – nitkov (turc.)
DŽENAN LONČAREVIĆ – naš pop pevač ("Loša")
DŽENANA SUDŽUKA – bivša sarajevska manekenka, žena Gorana Bregovića
DŽENITA IMAMOVIĆ – bosanska glumica (“Viza za budućnost“)
DŽEPNA VENERA – seks-bomba nižeg rasta (žarg.)
DŽEPOVINA – tkanina za izradu džepova na odelima
DŽEPNICA – mesto kod Blaca
DŽERAH – hirurg (tur.)
DŽERIKO – američka SF TV serija (eng. Jericho)
DŽERSEJ – vrsta vunene tkanine, žersej
DŽEVAD PREKAZI – ex srpsko-turski fudbaler (alb. Xhevat Prekazi), nadimak Preki
DŽEVAT ĆENA – stariji prištinski glumac (alb. Xhevat Qena) („Crveni udar“)
DŽIBRA – ostaci isceđenog voća za pravljenje rakije, komina (tur.)
DŽIBRIL – anđeo Gabrijel ili Gavrilo u islamu
DŽIBUTI – država u Africi
DŽIGAVA - savezna država Nigerije (eng. Jigawa)
DŽIGERANI – Paraćinci
DŽIGOLJ – mesto kod Prokuplja
DŽINO – prvak BiH u disciplini malokalibarskog pištolja, Nihad
DŽINOT – makedonski prosvetitelj, Jovan Hadži Konstantinov
DŽIPUNOVA – st. makedonska balerina, Emilija
DŽO MARAČIĆ MAKI – st. hrvatski pop pevač ("Moja obala")
DŽOČI – najstariji sin Džingis-Kana, Džuči (ponegde: Joči)
DŽOKA – bosanski narodni prsluk od sukna
DŽOLI DŽAMPER – konj Taličnog Toma (eng. Jolly Jumper)
DŽONO JUNIJE PALMOTIĆ – dubrovački pesnik (1607 – 1657) (drame: Pavlimir, Akile, Ipsipile, Alčina, Lavinija, pesme: Muze na piru, Kristijada)
DŽORE DRŽIĆ – dubrovački renesansni pesnik, Marinov stric (1461 - 1501)
DŽUNKA – kineska lađa za stanovanje; vrsta jedrenjaka
DŽUROVO– mesto kod Prijepolja

Ličnosti (transkripcije):

DŽA RUL – američki reper i glumac (eng. Ja Rule)
DŽAN ARAT – turski fudbaler, igrao za Fenerbahče (tur. Can Arat)
DŽANER ERKIN – turski fudbaler, igra za Bešiktaš (tur. Caner Erkin)
DŽEJ NOVELO – st. američki glumac (eng. Jay Novello)
DŽEJ TRIJANO – bivši kanadski košarkaški trener (eng. Jay Triano)
DŽEJDA ATEŠ – turska glumica (tur. Ceyda Ateş)
DŽEJMI LUNER – američka glumica (eng. Jamie Luner) („Savana“)
DŽEJMS GRIV – sorta jabuke (eng. James Grieve)
DŽEJMS KALAHAN – američki glumac (eng. James Callahan)
DŽEJMS KAN – američki glumac (eng. James Caan)
DŽEJMS KOBERN – američki glumac (eng. James Coburn)
DŽEJMS MAKSVEL – veliki engleski fizičar (eng. James Maxwell)
DŽEJMS MEJSON – engleski glumac (“Lolita“) (eng. James Mason) (u ukrštenim rečima često: Džems Mejsn)
DŽEJMS MEKRAKEN – američki operski pevač, tenor (1296 – 1988) (eng. James McCracken)
DŽEJMS MORIJARTI – smrtni neprijatelj Šerloka Holmsa (eng. James Moriarty)
DŽEJMS NEJSMIT – kanadsko-američki polihistor, izumitelj košarke (1891) (eng. James Naismith)
DŽEJMS NESMIT – škotski inženjer, izumeo parni čekić (1808 – 1890) (eng. James Nasmyth)
DŽEJMS OR – kanadski pisac i režiser (eng. James Orr)
DŽEJMS PJURFOJ – engleski glumac („Rim“) (eng. James Purefoy)
DŽEJMS PRESKOT DŽUL – engleski fizičar (eng. James Prescott Joule)
DŽEJMS STJUART – američki glumac ("Vertigo") (eng. James Stewart)
DŽEJN ADAMS – američka pacifistkinja, nobelovka za mir (eng. Jane Adams)
DŽEJN VAJMAN – američka glumica (eng. Jane Wyman)
DŽEJSON BIGS – američki glumac („Američka pita“) (eng. Jason Biggs) 
DŽEJSON MAKATIR – bivši engleski fudbaler (eng. Jason McAteer)
DŽEJSON ROBARDS – američki glumac („Dugo putovanje u noć“) (eng. Jason Robards)
DŽEJ-ZI – američki hip-hoper (eng. Jay-Z)
DŽEK OUKI – raniji američki glumac („Veliki diktator“) (eng. Jack Oakie)
DŽEK SOK – američki teniser (eng. Jack Sock)
DŽELAL BAJAR – 3. predsednik Turske (tur. Celal Bayar) (1950 – 1960)
DŽELI ROL MORTON – čuveni američki džez pijanista (eng. Jelly Roll Morton)
DŽEN SUR – američka skakačica s motkom (eng. Jenn Suhr) 
DŽENET LI – nekadašnja holivudska glumica („Psiho“) (eng. Janet Leigh)
DŽENG ĐE – kineska teniserka (pinjin: Zhèng Jié)
DŽENG HE – kineski pomorac iz XV veka (pinjin: Zheng He)
DŽENI LIND – švedska operska pevačica („švedski slavuj“) (šved. Jenny Lind)
DŽENIFER RAŠ – američka pop pevačica (eng. Jennifer Rush)
DŽENSON BATON – britanski as u Formuli 1 (eng. Jenson Button)
DŽERALDIN PEJDŽ – američka glumica (eng. Geraldine Page)
DŽERDAN ŠAĆIRI – švajcarski fudbaler albanskog porekla (alb. Xherdan Shaqiri)
DŽERI LI LUIS – američki roker (eng. Jerry Lee Lewis)
DŽERI MALIGAN – Džim Keli u „Amerikancu iz Pariza“ (eng. Jerry Mulligan); američki džez saksofonista (eng. Gerry Mulligan)
DŽERI VEST – legendarni NBA košarkaš (eng. Jerry West)
DŽEROM DEJVID SELINDŽER – američki pisac („Lovac u žitu“) (eng. Jerome David Salinger)
DŽES TOMAS – američki operski pevač, tenor, vagnerijanac (eng. Jess Thomas)
DŽEZI FEJ – američki pevač i muzički producent (eng. Jazze Pha)
DŽIJA ALEMAND – američka glumica francuskog porekla (eng. Gia Allemand)
DŽIJA KARANDŽI – ranija američka manekenka (eng. Gia Carangi)
DŽIL AJRLEND – englesko-američka glumica (eng. Jill Dorothy Ireland)
DŽIM LAVEL – američki astronaut (eng. Jim Lovell) (Racković, En 811)
DŽIM VARNI – američki komičar (eng. Jim Varney)
DŽIMI ARIJAS – bivši američki teniser (eng. Jimmy Arias)
DŽIMI DORSI – američki džez saksofonista (eng. Jimmy Dorsey)
DŽIMI DURANTE – američki pevač i glumac (eng. Jimmy Durante)
DŽIMI GRIVS – bivši engleski fudbaler (eng. Jimmy Greaves) (Iks 86)
DŽIMI KARTER – raniji američki predsednik (eng. Jimmy Carter)
DŽIMI SMITS – američki glumac (eng. Jimmy Smits) („Njujorški plavci“)
DŽIN AKER – zvezda nemog filma, supruga Rudolfa Valentina (eng. Jean Acker)
DŽIN OTRI – amer. kantri pevač, zvezda vesterna„Raspevani kauboj“ (eng. Jene Autry)
DŽIN SIMONS – englesko-američka glumica („Kraljica devica“) (eng. Jean Simmons)
DŽIN ŠRIMPTON – ranija engleska manekenka (zvana Šrimp) (eng. Jean Shrimpton „Shrimp“)
DŽINA KARANO – američka glumica ("U krvi")(eng. Geena Carano)
DŽINA LI NOLIN – američka glumica („Čuvari plaže“) (eng. Gena Lee Nolin)
DŽINA ROULANDS – američka glumica („Lica“) (eng. Gena Rowlands)
DŽINSAJ ITO – japanski filozof konfučijanista  (1627 – 1703) (eng. Jinsai Ito)
DŽIOK – američki hemičar, Vilijam (Nobelova nagrada 1949) (eng. William Giauque)
DŽO EN KELI – engleska bluz pevačica (eng. Jo Ann Kelly)
DŽO FREJZER – ex američki bokser (eng. Joe Frazier)
DŽO LUIS – slavni američki bokser (eng. Joe Louis)
DŽO PAS – američki džez gitarista (eng. Joe Pass)
DŽO PEŠI – američki glumac  („Dobri momci“) (eng. Joe Pesci)
DŽO TRIKI SEM NANTON – američki džez trombonista (1904 – 1946) (eng. Tricky Sam Nanton)
DŽOAN ARMATREJDING – engleska pevačica i gitaristkinja (eng. Joan Armatrading)
DŽOAN VUDVORD – američka glumica („Tri lica Eve“) (eng. Joanne Woodward) (izvorni izgovor: Džoen, kod nas se proslavila kao Džoan, po Prćiću: Džoana Vudvard). 
DŽOANA KASIDI – američka glumica (eng. Joanna Cassidy)
DŽOANA ŠIMKUS – ranija kanadska glumica, žena Sidnija Poatjea (eng. Joanna Shimkus)
DŽOANI ROŠET – kanadska klizačica (eng. Joannie Rochette)
DŽOEL  SILVER – američki filmski producent (eng. Joel Silver)
DŽOMO KENIJATA – kenijski državnik (eng. Jomo Kenyatta)
DŽON ATA MILS – četvrti predsednik Gane (eng. John Atta Mills)
DŽON BANISTER TAB – američki pesnik (1845 – 1909) (eng. John Banister Tabb)
DŽON DEREK – engleski glumac (1926 – 1998), muž Bo Derek (eng. John Derek)
DŽON DIKON – basista rok grupe Kvin (eng. John Deacon)
DŽON DON – engleski pesnik iz XVII veka (takođe: Dan) (eng. John Donne)
DŽON EVNET – američki režiser (eng. Jon Avnet)
DŽON FORSAJT – američki glumac (Blejk u „Dinastiji“) (eng. John Forsythe)
DŽON FRU NDI – kamerunski državnik (eng. John Fru Ndi)
DŽON KABOT – mletački moreplovac u eng. službi, Đovani Kaboto (eng. John Cabot)
DŽON LODŽI BERD – škotski pronalazač, ostvario prvi TV prenos (eng. John Logie Baird)
DŽON LOK – britanski filozof (1632 – 1704) (eng. John Locke)
DŽON LUER – američki košarkaš (eng. Jon Leuer)
DŽON O’ŠEJ – irski fudbaler (eng. John O'Shea)
DŽON PEJNTSIL – ganski fudbaler (eng. John Paintsil)
DŽON RITER – američki glumac (eng. John Ritter)
DŽON ŠEJ – američki glumac (eng. John Shea)
DŽON TERI – engleski fudbaler (eng. John Terry)
DŽON TOŠAK – st. velški fudbaler (eng. John Toshack)
DŽON VOJT – američki glumac, oskarovac (otac Andželine Džoli) (eng. John Voight)
DŽON VU – američki režiser („Nemoguća misija 2“, „Ukradeno lice“) (eng. John Woo)
DŽON-ANTOAN NO – američko-francuski pesnik, simbolista (1860 – 1918) (fr. John-Antoine Nau)
DŽONAS SOLK – amer. lekar, pronalazač poliovakcine (protiv dečje paralize) (eng. Jonas Salk)
DŽONATAN DEMI – američki režiser („Filadelfija“) (eng. Jonathan Demme)
DŽONATAN PRAJS – velški glumac i pevač (eng. Jonathan Pryce)
DŽONATAN SVIFT – irski književnik (eng. Jonathan Swift)
DŽONATON SIMONS – američki NBA košarkaš (eng. Jonathon Simmons)
DŽONI DODS – američki džez muzičar, klarinetista i saksofonista (eng. Johnny Dodds)
DŽONI TO – kineski režiser internacionalnog renomea (eng. Johnnie To)
DŽORDON AJB – engleski fudbaler (eng. Jordon Ibe)
DŽORDŽ ARLIS – stari engleski glumac i režiser („Dizraeli“) (eng. George Arliss)
DŽORDŽ IDS – američki glumac („Savana“, „Mesto zločina: Las Vegas“) (eng. George Eads)
DŽORDŽ LUKAS – američki reditelj (eng. George Lucas)
DŽORDŽ ROMERO – američki reditelj (eng. George Romero)
DŽORDŽ STIVENS – američki reditelj (eng. George Stevens)
DŽOŠ HARTNET – američki glumac (eng. Josh Hartnett)
DŽOŠUA RENOLDS – engleski slikar (eng. Joshua Reynolds)
DŽOUN ALEN – američka glumica („Plezentvil“) (eng. Joan Allen) 
DŽOUN LESLI – ranija američka glumica (eng. Joan Leslie)
DŽOVANI RIBISI - američki glumac ital. porekla ("Avatar") (eng. Giovanni Ribisi)
DŽOZEF LOUZI – američki režiser („Gospodin Klajn“) (eng. Joseph Losey)
DŽOZEFINA BEJKER – slavna afroamerička plesačica i pevačica (eng. Josephine Baker) (nekada se prenosi iz francuskog kao Žozefina)
DŽUD LO – engleski glumac („Hladna planina“) (eng. Jude Law)
DŽUDI ARONSON - američka glumica ("Američki nindža") (eng. Judie Aronson)
DŽULI ENDRUZ – engleska glumica („Meri Popins“) (eng. Julie Andrews)
DŽULIJUS NJERERE – prvi predsednik nezavisne Tanzanije (eng. Julius Nyerere)
DŽUN ALISON – ranija američka glumica (eng. June Allyson)
DŽUN SKVIB – američka glumica („Nebraska“) (eng. June Squibb)

27. 11. 2017.

Zastareli jezik


Polemika koja je nadavno vođena na blogu TIO na temu "vaza i/li vazna", pokrenula je neka opšta i vazdan aktuelna jezička pitanja, te ću ovde pokušati da objasnim zašto jednotomni Rečnik Matice srpske nije dovoljan za otklanjanje sličnih dilema, da li šestotomnik star 41 godinu i dalje ima kompetenciju, čemu služi Rečnik SANU, zbog čega Pravopis nije sveta knjiga, i iz kog razloga srpski pisci, novinari, administrativci (...) i, dakako, enigmati treba da koriste Klajnov Rečnik jezičkih nedoumica

Jednotomni Rečnik Matice srpske ne donosi gotovo ništa novo u odnosu na "zastareli" šestotomnik (uneto je tek nekoliko svežih determinanti), osim što je prekršten, redukovan i oslobođen referenci. Sada je to "rečnik srpskog", a ne "srpskohrvatskog jezika", iako u međuvremenu nije sprovedena ni najsitnija reforma kojom bi bivši književni jezik bio raspolućen. To znači da u jednotomnom rečniku "srpskog jezika" možete pronaći pregršt kroatizama koji nikada nisu pripadali istočnoj varijanti nekadašnje partijske celine (na primer, svi hrvatski meseci su uredno evidentirani sa oznakom reg.*), ali ćete uzalud tražiti mnoge reči iz arsenala Đure Jakšića, Borislava Pekića, Miloša Crnjanskog itd. 

Da li je jednotomnik rečnik književnog, razgovornog ili nepostojećeg srpskog jezika, nije baš lako utvrditi, a još je teže dokučiti šta je tačno falilo nazivu "srpskohrvatski"?! Taj naziv je ionako 100 godina korišćen samo za srpsku polutku, dok je hrvatski u kraćem periodu formalno označavan kao "hrvatskosrpski", a od Maspoka nadalje isključivo kao hrvatski (usput, ako neko nije znao, kovanica "srpskohrvatski" je najpre korišćena samo u Zagrebu, onda u Evropi, pa tek tada u Beogradu). Dakle, jezik u jednotomniku je potpuno isti kao u šestotomniku (nema govora ni o kakvom osavremenjivanju), samo se malo drugačije zove. Ukratko, to znači da "novi" rečnik nema sadržinskih prednosti u odnosu na "stari".

Hrvatski jezik je poslednjih decenija pretrpeo izvesne institucionalne promene, pa je (u ekstralingvističkom smislu) opravdano posmatrati ga iz istočne vizure kao manje-više diferenciranu celinu, i zvati ga samo hrvatski. Ali, ovaj drugi nije ni taknut, tj. srpski je i dalje srpskohrvatski, i stoga bi bilo suludo odbaciti šestotomnik, a pogotovo rečnik SANU, u koji je uložen ozbiljan višedecenijski rad (a pride nije ni završen). Štaviše, ni iz hrvatske perspektive ti rečnici ne mogu biti neupotrebljivi, jer reference u svakom konkretnom slučaju pružaju mogućnost orijentacije. Uprošćeno: ako je citiran (i) Krleža, odrednica bez sumnje pripada (i) hrvatskom književnom jeziku, bez obzira na to da li je reč uvršćena u najnovije hrvatske rečnike ili nije. Književni jezik je po definiciji akumulativan, akumuliraju ga (pre svih) pisci, pogotovo veliki koji malima služe za ugled, a pošto većih u Hrvatskoj nije bilo, ako bi neki savremeni lingvista (ili leksikograf) bio dovoljno drzak da dezavuiše Krležu, oskrnavio bi bar pola veka sopstvene kulturne istorije.

U Srbiji je, pak, skrnavljenje kulturne istorije kao "dobar dan". Zato ni u šestotomniku (kamoli u jednotomniku), ni u Rečniku SANU ne možete pronaći mnoge reči iz književnih dela vrlo značajnih srpskih književnika, naročito međuratnih (1918 - 1941). Ti rečnici su izrađeni na osnovu literarnog uzorka, pa su potencijalne lekseme kojih nije bilo u knjigama sa slučajno odabrane police nehotično (ili hotimice) tretirane kao... pa, recimo, kao nebitne. Jednostavno, kod nas su reči potrošna roba, vrlo se lako ucrvljaju i istrule, i za razliku od naroda koji ljubomorno čuvaju i gomilaju sopstvenu viševekovnu leksiku, ovde se i ono što je bilo u širokoj upotrebi pre (samo) osam decenija neretko smatra arhaičnim. Slučaj vaza/vazna nam otkriva da čak i mali lingvisti bez imena i lica mogu da proglase bilo koju "buđavu" reč pogrešnom, ako im se tako ćefne.

Ivan Klajn
Ivan Klajn je jedan od retkih srpskih lingvista koji ima i ime, i lice. On valjda nije dovoljno Srbin da bi bio negator svoje kulture, a dovoljno je apolitičan da bi bio objektivan, i dovoljno odmeren da bi delovao ozbiljno, te je kao takav dao (i još uvek daje) izvanredne doprinose savremenom, "postmatičnom" srpskom jeziku. Zato, ako imate neko pitanje u vezi sa tim jezikom, najbolje vam je se obratite Rečniku jezičkih nedoumica (naročito ako se radi o leksičkim dilemama, koje su enigmatama i najbitnije). Svi drugi savetnici vas mogu odvesti u ćorsokak, počev od Pravopisa (jer je prepun šupljina, i najčešće ne savetuje već nudi diskusije, a u njemu možete nabasati i na neobjašnjive proizvoljnosti). Ukoliko poštujete leksiku književnog jezika (kao što je poštuje Klajn), oslanjajući se na reference iz "zastarelih" rečnika srpskohrvatskog jezika i potpomažući se RJN - om, čini se da imate najmanje šanse da pogrešite.

*Navedeni primer je u potpunom neskladu sa zdravorazumskim stavom koji je Klajn više puta iznosio: "U srpskohrvatski ne ulaze jedino lokalne jezičke pojave, one koje su u jednoj od četiri države priznate kao standardne, ali se u ostalim državama ne javljaju ili se ne osećaju kao svoje." 

24. 11. 2017.

Drži slovo Zekić Novo (27): Kako dvije u jednu?

Kad autor već dobrano ovlada bjelinom 8x8, apetiti rastu, i čovjek bi nešto više. Jedna od mogućih "višina"  je i  smještanje dvije takve bjeline u jednu ukrštenicu. Tamo gdje su bjeline malo ćoškaste, kao ova gornja, to je moguće bez značajnog napora; ali, ako želite da bjeline budu međusobno "bliske", e, to je već mnogo zahtjevnije. U ovom primjeru je vidljivo da je čak 8 riječi, po četiri iz svake bjeline u bliskoj vezi što je, čini mi se, dodatni kvalitet, ili mi se samo čini. Imam nekoliko ovakvih besposlica, ali je ova, druga po uspješnosti povezivanja. Objavljeno u Enigmi.

Novo


23. 11. 2017.

Kviz (10): A loviti miševe niko nije znao

1. Kako se zove slavni animirani mačor, rođen 1940. godine u studiju Hana-Barbera? (3)

2. U komediji Klajva Donera "Šta ima novo, mačkice?" (1965), jednu od glavnih uloga odigrala je slavna švajcarska glumica (na slici levo). Privatno je ljubiteljka mačaka, i zove se... (6, 6; izvorno: 6, 7)

3. Kao većina književnika, filozofa i čudaka, i čuveni francuski egzistencijalista (na slici desno) bio je mačkoljubac. Njegov omiljeni crno-beli mačor zvao se Ništa (eng. Nothing), a on je... (3-3, 5; izvorno: 4-4, 6)

4. Jedna od najpoznatijih mačaka na svetu živi u Nju Džerziju, ima 13 godina, i već dugo svira klavir! Njeni vlasnici su muzičari, ali je navodno sama otkrila instrument i njegove mogućnosti, i najradije muzicira kada je sama u sobi. U londonskom Tajmsu, njen muzički izraz je opisan kao "nešto između Filipa Glasa i slobodnog džeza". Dobila je ime po meksičkoj slikarki i književnici Leonori Karington, i odaziva se na... (4)

5. Domaća mačka duge bele (ređe obojene) dlake i prefinjenog temperamenta, koja je u Evropu stigla iz Turske u XVII veku, krštena je po turskoj prestonici... (6)  

6. Beli mačak Broja 1, člana grupe TNT (u stripu Alan Ford), zove se... (5)

7. Pre 3000 godina, mačke su u ovoj staroj civilizaciji postale popularnije nego ikada ranije. Smatrane su svetim životinjama, negovane i mumificirane, a obožavanje je dostiglo vrhunac u liku boginje-mačke Bast (ili Bastet). Reč je o državi... (6)


8. Šašavi animirani crno-beli mačor koji frflja, neumorno vija Brzog Gonzalesa i lukavu ptičicu Tviti, nosi ime... (9)

9. Nikola Tesla je u detinjstvu imao crnog mačora kojeg je obožavao. Mačor je nehotično učestvovao u njegovom prvom eksperimentu, i probudio radoznalom trogodišnjaku interesovanje za elektricitet ("Pomazio sam svog mačka, i dogodilo se čudo: moja ruka je izazvala pregršt varnica, a iznad mačkovih leđa se pojavilo polje svetlosti"). Opisivao ga je kao najčudesnijeg predstavnika mačjeg roda, premda je imao sasvim prizemno ime... (5)

10. Kratkodlaka mačka za koju se veruje da je prva pripitomljena, stigla je na stari kontinent iz Etiopije tek u 19. veku, i nazvana u skladu sa tim, ali je kasnije utvrđeno da potiče iz Azije. Ipak, i dalje je zovemo... (9, 5)

_____________________________________________________________________

Ako tačno odgovorite na svih 10 pitanja, početna slova odgovora, čitana redom, daju naslov poznatog dečjeg bisera Duška Radovića, o usamljenoj gospođi Klari i njenim mačkama (5, 5). 

22. 11. 2017.

Na -sp

FISP – grad u Švajcarskoj, kod Siona (nem. Visp)

HISTASP – partski vladar, otac persijskog kralja Darija I Velikog

HOSP – bivša austrijska alpska skijašica, Nikol (nem. Nicole Hosp)

KASP – linija koja odvaja kuće u zodijaku (eng. cusp)

KRISP –  engleski glumac, Donald (eng. Donald Crisp) („Kako je bila zelena moja dolina“ - oskar, "Džezebel", "Nacionalna Velvet", "Lesi se vraća kući"); 
starorimski istoričar iz I veka pne, Gaj Salustije

LISP – funkcionalni programski jezik (samo je FORTRAN stariji)

MSP – pesma grupe Azra sa albuma Krivo srastanje (1984)

OSP – mesto u Sloveniji, kod Kopra

Tarasp
RAISP – slovenački hokejaš, Jakob

RASP – nemački glumac, Fric (nem. Fritz Rasp) ("Zagonetka crvene orhideje")

RISP – bivši švedski fudbaler, Fredrik (šv. Fredrik Risp) (igrao za Levski)

TARASP – turističko mesto u Švajcarskoj, u dolini Engandin (od 2015. godine čini deo opštine Skuol, sa bivšim samostalnim opštinama: Ardec, Sent, Ftan i Guarda; izvorno: Scuol, Ardez, Sent, Ftan, Guarda).